آسیب‌های ناشی از کمبود عزت نفس در دوران نوجوانی
طبق گفته آبراهام مازلو همه افراد روی زمین نیاز به عزت نفس یا به‌طور کلی یک ارزشیابی ثابت و استوار از خود دارند. در واقع یکی از اصلی‌ترین عوامل موثر در رشد شخصیت کودکان و نوجوانان ارزشیابی خود است. نوجوانانی که خلاقیت و نوآوری دارند، همیشه ابتکار عمل و قدرت خود در تصمیم گیری‌ها را نشان می‌دهند، بهداشت روانی و سلامت فکر خوبی دارند و بسیار با اراده هستند؛ و قطعاً از عزت نفس خوبی نیز برخوردارند. کمبود عزت نفس یکی از مخرب‌ترین حالاتی است که می‌تواند برای یک نوجوان رخ دهد، چراکه او در حال رشد است و کمبود عزت نفس و تداوم آن سبب ایجاد تغییرات منفی زیادی در زندگی او می‌شود. ارتباطی که پدر و مادر با فرزند خود دارند، در تعیین میزان عزت نفس او در نوجوانی و بزرگسالی نقش اساسی خواهد داشت.
عزت نفس در نوجوان چیست؟
حس ارزشمندی از عزت نفس می‌آید و در واقع عزت نفس نوعی سنجش برای اندازه گیری میزان خود ارزشمند پنداری فرد است. یکی از موثرترین عوامل در رشد شخصیت نوجوانان عزت نفس است. عزت نفس احساس ارزشمندی است که متشکل از چندین عامل می باشد. وقتی که نوجوان در موقعیت‌های مختلف از سوی افراد بخصوص پدر و مادر، دوستان، خواهر و برادر و معلمین مورد احترام و تایید واقع می‌شوند، احساس ارزشمندی را دریافت کرده و آن را در خود پرورش می‌دهد.
خوب است بدانید که در حال حاضر کمبود عزت نفس یکی از شایع‌ترین مشکلات در گروه سنی نوجوان بشمار می‌رود. در این میان دختران نسبت به پسران بیشتر با اختلالات و مشکلات ناشی از کمبود عزت نفس رنج میبرند. همچنین آن‌ها نسبت به پسران در حفظ عزت نفس خود عملکرد ضعیف‌تری دارند، که این معضل نشأت گرفته از عوامل متعددی است و به توجه مستقیم والدین نیاز مند است.
اغلب نوجوان در این بازه سنی از کمبود عزت نفس مرتبط با چهره و اندام خود رنج میبرند و دائماً در پی دستیابی به ایده‌آل‌های فانتزی رایج شده در جامعه از منظر زیبایی ظاهر و اندام هستند. در صورتی که نوجوان درگیر به عزت نفس پایین، از سوی والدین مورد توجه و حمایت قرار نگیرد، آسیب‌های روانی جدی را تجربه خواهد کرد و رها کردنش از این موقعیت ناخوشایند چندان راحت نیست.
عوامل موثر در عزت نفس و رفتار جنسی نوجوان
طبق مطالعات صورت گرفته، روانشناسان معتقدند که عوامل زیر روی عزت نفس و رفتار جنسی نوجوانان تاثیر چشم گیری دارند:
- صفات شخصیتی
- جنسیت (دختر، پسر)
- زمینه‌های فرهنگی و مذهبی
- نگرش خانواده
- نژاد
- آموزش‌های جنسی
- برنامه‌های پیشگیری
مهم‌ترین عوامل موثر در بروز رفتارهای خطرآمیز در دوران نوجوانی، عوامل شخصیتی شناخته می‌شوند. همچنین می‌توان در مقابل عوامل با تاثیر مثبت بر عزت نفس و حفظ سلامت عزت نفس نوجوان را نام برد، که عبارتند از:
- میزان تحصیلات والدین و به‌طور کلی اعضای خانواده
- شرکت در گروه‌های مذهبی و اجتماعی مخصوص نوجوانان
- شرکت در برنامه‌های آموزشی و تفریحی مدرسه
این عوامل به تدریج سبب کاهش رفتارهای جنسی پر خطر در گروه نوجوان می‌شوند.
نوجوان با عزت نفس چه خصوصیاتی دارد؟
به‌طور کلی نوجوانان را اگر از لحاظ عزت نفس دسته بندی کنیم، دو گروه خواهیم داشت. گروه اول نوجوانانی هستند که نسبت به شخصیت خود احترام معقولی قاعل هستند. از آن‌ها حتی در جامعه هم به عنوان نوجوانی با عزت نفس بالا یاد می‌شود. این گروه از نوجوانان اغلب عزت نفس بالایی دارند، به توانایی‌های خود در انجام کارها و به ثمر رساندن اهداف باور و یقین دارند.
گروه نوجوانان با عزت نفس بالا به خوبی میدانند چگونه از توانایی‌های خود استفاده کنند. اما در مقابل گروه دوم یعنی نوجوانان با عزت نفس پایین قرار می‌گیرند. این گروه معمولاً هنگام انجام هر فعالیتی دچار شک و تردید می‌شوند. نوجوان با عزت نفس پایین شدیداً خود را انتقاد می‌کند. حتی اگر بی‌شمار توانایی را در او شناسایی کنید، خودش نسبت به توانایی‌هایش منکر می‌شود.
آیا عزت نفس پایین نوجوان نوعی مشکل در سلامت روان است؟
خیر. با وجود اینکه نوجوانان دارای عزت نفس پایین در طول زندگی خود بارها با مشکلات و معضلات متعددی مواجه می‌شوند، اما بیمار نیستند. کمبود عزت نفس یک توصیف یا چشم انداز از چیز یا چیزهایی است که افراد درمورد خود احساس می‌کنند. اما عزت نفس پایین به معنای بیماری سلامت روان نیست. با وجود این باید بدانید که عزت نفس سالم می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی نوجوان را تحت الشعاع قرار داده و به نوعی در تعیین مسیر زندگی او تاثیرگذار است.
انتقاد از خود به علت عزت نفس پایین در نوجوانان
یکی از مشکلات شایع ناشی از عزت نفس پایین در نوجوانان خود انتقادی است. ممکن است همه ما در موقعیت‌های خاص نسب به انتخابی که داشتیم یا عملی که انجام دادیم پشیمان و شرمگین شده و اقدام به سرزنش خود کنیم. اما نوجوان با عزت نفس پایین دائماً در حال انجام اینکار است.
نوجوانی که از کمبود عزت نفس رنج میبرد سرسخت‌ترین منتقد نسبت به خود است. مثلاً به خود می‌گوید نمی‌تواند این کار را خیلی خوب انجام دهد. همینطور او بازنده بودن را مدام به خود یادآوری می‌کند. این گروه از نوجوانان همیشه تصور می‌کنند راه پیشرفته مسدود شده و هرگز به جایی نمی‌رسند. با چنین تصوراتی این نوجوان غالباً احساسات بی‌اثر و منفی همچون استرس، عصبانیت و ترس بیهوده تجربه می‌کند.
کاهش قدرت تصمیم گیری در نوجوان با عزت نفس پایین
دیگر معضل بزرگی که برای نوجوان با عزت نفس پایین بوجود می‌آید، مسئله کاهش قدرت تصمیم گیری است. به‌طور کلی هر کسی که عزت نفس پایینی داشته باشد، به سختی می‌تواند از پس تصمیم‌گیری‌های مختلف بربیاید. علت این است که نوجوان نسبت به خود، تلاشش و به موفقیت رسیدنش مشکوک است.
چنین نوجوانی نشانه‌های مختلفی دارد. بعنوان مثال او تصور می‌کند دیگران هیچ علاقه‌ای به او ندارند. خوب است بدانید که این گروه از نوجوانان سعی می‌کنند از موقعیت‌های چالش برانگیز دوری کنند، چراکه از قضاوت شدن فراری هستند. بنابراین نوجوانی که عزت نفس پایینی دارند و در تصمیم گیری مسائل مرتبط با خود جسارت و ریسک پذیری کافی را ندارند، بنابراین طبیعتاً نمی‌توانند تجربیات تازه همسالان خود را داشته باشند.
از افسردگی تا پرخوری به علت عزت نفس پایین
در ابتدا نیز اشاره کردیم که کمبود عزت نفس یک بیماری سلامت روان نیست، اما از طرفی خود فرد در حال آسیب دیدن است. نوجوان دارای عزت نفس پایین هر زمان که فرصت پیش بیاد خود را در مورد موقعیت‌های گذشته سرزنش می‌کند. بنابراین با تشدید این وضعیت مشکلات ریز و درشت دیگری ظهور می‌کنند که می‌توان از مهم‌ترین آن‌ها به پرخوری عصبی و افسردگی اشاره کرد. اغلب نوجوانانی که عزت نفس پایینی دارند و تحت درمان و حمایت قرار نمی‌گیرند، مشکلات و آسیب‌های روانی متعددی را تجربه می‌کنند. بنابراین عزت نفس پایین با وجود اینکه بیماری نیست اما می‌تواند عامل بروز بیماری باشد.
تمایل به بزهکاری به علت عزت نفس پایین
جز بزهکاری یک نوجوان با عزت نفس پایین می‌تواند رفتارهای ضد اجتماعی مختلفی از خود نشان دهد، از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان تقویت روحیه پرخاشگرانه اشاره کرد. محققان دریافتند که عزت نفس پایین در نوجوانی با افزایش شانس موارد زیر مرتبط است:
- ابتلا به افسردگی و اضطراب
- اضطراب شدید و دائمی
- بروز مشکلات شغلی
- افزایش رفتارهای مجرمانه
- افزایش مصرف دخانیات
- کاهش سطح سلامت جسمانی
آیا کمبود عزت نفس در نوجوان تشدید می‌شود؟
کمبود عزت نفس بیماری نیست، اما می‌تواند گسترده شود. زمانی که کنترل این وضعیت در نوجوان را جدی نگیرید، تاثیر پذیرفته از این موقعیت دچار مشکلات جدی‌‌تری خواهد شد. بنابراین کنترل و مشاوره به‌موقع می‌تواند به بهبود هرچه سریع‌تر نوجوان کمک کند.
نتیجه گیری
کمبود عزت نفس یکی از رایج‌ترین مشکلات در نوجوان شناخته می‌شود. نوجوان با عزت نفس پایین خود انتقادی می‌کند، در تصمیم گیری‌ها خود را ناکارآمد می‌داند و سعی در فرار از ابراز نظر می‌کند. همچنین چنین کودکی بیش از سایر همسالان خود مستعد انجام رفتارهای مجرمانه و خطرناک است. امیدواریم این مطالب برای شما مفید بوده باشد و بتواند راه گشایی برای افزایش عزت نفس فرزندانتان باشد.
ارسال نظر